प्रशासन
प्रशासन शाखा
राज्यपाल हे राज्याचे घटनात्मक प्रमुख आहेत आणि ते THE MAHARASHTRA GOVERNMENT RULES OF BUSINESS, 1975 मधील तरतुदी लक्षात घेऊन मंत्रिमंडळाच्या सहाय्याने आणि सल्ल्याने कार्य करतात. मंत्रिमंडळाच्या किंवा मुख्यमंत्र्यांच्या मान्यतेने मंत्रालयाच्या संबंधित विभागात प्रक्रिया केलेली प्रकरणे विभागामार्फत राज्यपालांच्या सचिवांच्या कार्यालयात सादर होतात. प्रशासन शाखेतील अधीक्षक व अवर सचिव यांच्या स्तरावर तपासणी केल्यानंतर सहसचिव/उपसचिव (प्रशासन) व राज्यपालांचे सचिव यांचे मार्फत सदर प्रकरणे मा. राज्यपालांना सादर केली जातात. प्रशासन विभागाकडून खालील विषय हाताळले जातात :-
- राज्यपाल सचिव कार्यालयाच्या आस्थापनाविषयक बाबी.
- अधिनियम व संविधानिक विषयावरील प्रकरणे.
- अध्यादेशाचे प्रख्यापन
- राज्यविधानमंडळाची अधिवेशने अभिनिमंत्रित व संस्थगित करणे.
- जन्मठेप व मृत्युदंडाची शिक्षा झालेल्या बंदयांच्या दया याचिका.
- शासनाच्या विविध विभागातील पदांचे सेवाप्रवेश नियम.
- विधीमंडळ सदस्यांची अनर्हतेबाबतची व लोक सेवकांवर खटला दाखल करण्याबाबतची प्रकरणे.
- महाराष्ट्र नागरी सेवा (शिस्त व अपील) नियम, १९७९ मधील नियम १८(१) व २५/२५ (अ) अंतर्गत शासकीय कर्मचाऱ्यांचे पुनर्विलाकन अर्ज.
- महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग व लोकायुक्त यांचे वार्षिक अहवाल.
- राष्ट्रपतींचे पोलीस पदक शिफारशी
- राष्ट्रपतींचे होमगार्ड व अग्निशमन सेवा पदक शिफारशी.
- जनतेच्या तक्रारी.
- विविध सामाजिक संस्थांकडून मा. राज्यपालांना आश्रयदाते होण्यासाठी निमंत्रणे.
- राज्यपाल सचिव कार्यालयाच्या प्रशासकीय बाबी.
प्रशासन शाखेतील अधिकाऱ्यांची कर्तव्ये आणि जबाबदाऱ्या पुढीलप्रमाणे आहेत:-
- उप /सह सचिव (प्रशासन): राज्यपालांचे उप/सहसचिव हे प्रशासन शाखा, वैधानिक विकास मंडळ शाखा आणि राज्यपालांच्या सचिवालयाच्या आदिवासी कक्षाचे प्रमुख आहेत. हे अधिकारी राज्यपालांच्या सचिवाच्या देखरेखीखाली राज्यपालांना राज्यघटनेनुसार त्यांची कार्ये पार पाडण्यासाठी मदत करतात. विविध विषयांवरील फाइल्स राज्यपालांच्या मान्यतेसाठी सादर करण्याची जबाबदारी उप/सह सचिवांची असते. उदा. सेवा प्रवेश नियम, शासकीय कार्यपद्धतीचे नियम, महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाचे नियम, विधेयके, कायदे आणि अध्यादेश, राष्ट्रपती पोलीस पदक आणि पोलीस पदक, घटनात्मक पदांवर नियुक्त्या जसे की महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाचे अध्यक्ष व सदस्य, महाराष्ट्र प्रशासकीय प्राधिकरण, मानवाधिकार आयोगाचे अध्यक्ष व सदस्य, लोकायुक्त आणि उप लोकायुक्त, मुंबईचे शेरीफ इ. त्याचबरोबर मंत्रिमंडळाच्या शपथविधीशी संबंधित फाइल, माजी सैनिकांच्या पुनर्रचना आणि पुनर्वसनासाठी विशेष निधी (महाराष्ट्र) ची व्यवस्थापन समितीची फाईल, आणि किंग जॉर्ज पंचम मेमोरियल ट्रस्टच्या सदस्यांचे नामनिर्देशन, विधान परिषदेच्या सदस्यांचे नामांकन इ. या सर्व विषयाच्या संचिका राज्यपालांच्या सचिवाद्वारे राज्यपालांकडे सादर होतात. या पदावरील अधिकारी कैद्यांचे दयेचे अर्ज, महाभियोग प्रकरणे, सार्वजनिक तक्रारी, निवडणूक याचिका, नियुक्ती आणि मान्यवरांच्या शपथविधी सभा आणि राजभवनात पार पडणारे समारंभ अशा संदर्भातील संचिका देखील हाताळतात. हे अधिकारी प्रशासन शाखेशी संबंधित अहवाल तयार करून राज्यपालांच्या सचिवांमार्फत राज्यपालांना सादर करतात. महाराष्ट्र नागरी सेवा (शिस्त व अपील) नियम, 1979 अंतर्गत राज्यपालांसमोर सादर केलेले अपील पुढील आदेशांसाठी प्रशासन शाखेमार्फत राज्यपालांच्या सचिवांकडे आणि तेथून पुढे राज्यपालांकडे सादर केले जातात. हे अधिकारी वैधानिक विकास मंडळ आणि आदिवासी शाखेशी संबंधित फाइल्स राज्यपालांच्या सचिवांमार्फत राज्यपालांना सादर करतात. माहिती अधिकार कायद्यांतर्गत अपीलांसाठी उपसचिव हे अपीलीय अधिकारी आहेत.
- अवर सचिव (प्रशासन): अवर सचिव (प्रशासन) हे उप/सह सचिव (प्रशासन) यांना प्रशासन शाखा यांचे विषयाशी संबंधित फायली सादर करतात. याशिवाय, ते राज्यपालांच्या सचिव कार्यालयातील कर्मचार्‍यांचे वेतन, सेवानिवृत्ती, रजा आणि शिस्त यासारख्या नियमित आस्थापनेच्या बाबी हाताळतात आणि सचिवालय लेखाशीर्ष (090) अंतर्गत खर्चासाठी प्रतिस्वाक्षरी करणारे अधिकारी म्हणूनही काम करतात. माहिती अधिकार कायद्यांतर्गत अवर सचिव (प्रशासन) हे जन माहिती अधिकारी आहेत.
- राज्यपालांचे खाजगी सचिव: राज्यपालांचे खाजगी सचिव राज्यपालांना स्टेनोग्राफिक सहाय्य देतात आणि राज्यपालांना उद्देशून येणारे ई-मेल तपासणे, राज्यपालांकडे येणाऱ्या फाइल्स प्राप्त करून त्यांच्या योग्य नोंदी ठेवणे, राज्यपालांनी सोपवलेल्या कामावर लक्ष ठेवणे इ. जबाबदाऱ्या या अधिकाऱ्यांवर आहेत. राज्यपालांचे खाजगी सचिव राज्यपालांना मदत करतात आणि राज्यपालांचा पत्रव्यवहार, टिप्पण्या, विविध लोकांशी झालेली चर्चा, त्यांनी दिलेल्या सूचना, त्यांनी दिलेले आदेश, त्यांचे पत्ते आणि त्यांच्याकडे सोपवलेला पत्रव्यवहार तसेच उच्च सरकारी मान्यवरांशी केलेला खाजगी पत्रव्यवहार यांची नोंद ठेवतात.
- राज्यपालांचे जन संपर्क अधिकारी: जनसंपर्क अधिकारी राज्यपाल आणि मॅडम यांच्या जनसंपर्क कामांशी संबंधित सर्व कामांना उपस्थित राहतात. R.O. राज्यपालांचे अभिभाषण आणि संदेश देखील तयार करतात.
- अधिक्षक (प्रशासन): अधीक्षक (प्रशासन) हे अवर सचिव (प्रशासन) यांना फायली सुरू करण्यासाठी आणि प्रशासन शाखेमार्फत पुढील सबमिशनसाठी मदत करतात.
- लेखा अधिकारी: लेखा अधिकारी खर्चावर योग्य नियंत्रण ठेवणे, अंदाजपत्रक तयार करणे, वेतन आणि भत्ते काढणे, राज्यपालांचे सचिवालय तसेच परिवार प्रबंधक कार्यालय यांचेशी संबंधित लेखापरीक्षण आक्षेप इत्यादीसाठी जबाबदार असतात. लेखाधिकारी हे पगार आणि आकस्मिक बिलांसाठी आहरण आणि वितरण अधिकारी आहेत. लेखाधिकारी दोन्ही कार्यालयांच्या लेखा खात्यांच्या नोंदी ठेवतात आणि दोन्ही कार्यालयांच्या आस्थापनेशी संबंधित काम देखील करतात.